А.Баасанжав: Сонсголгүй иргэдийн боловсролд ҮР ДҮНГҮЙ АРГА ЗҮЙ ашигладаг

-Төрийн нэг байгууллагаар ороход л сонсголгүй хүмүүст хаалттай ханддаг-

Жил бүрийн есдүгээр сарын сүүлийн долоо хоногт Олон Улсын сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг хамгаалах өдрүүдийг тэмдэглэдэг уламжлалтай. Энэ жил дэлхий нийт “Өөдлөн дэвжсэн сонсголгүй олон нийтийг алдаршуулъя” уриан дор тэмдэглэн өнгөрүүлж байна. Манай улсын сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн нөхцөл байдал болон дохионы хэлний хэрэглээ, шаардлагын талаар “Сонсголгүйн боловсрол” ТББ-ын тэргүүн А.Баасанжавтай дохионы хэлний хэлмэрч Г.Хүслэнгийн тусламжтайгаар ярилцлаа.

-Одоогийн байдлаар улсын хэмжээнд сонсголын бэрхшээлтэй хэдэн иргэн байгаа вэ?

-Одоогийн байдлаар тодорхой нарийвчилж гаргасан судалгаа хийгдээгүй байна. Байгаа судалгааны зарим нь найман мянга гаруй иргэн байгаа гэж мэдээлдэг. Өөр судалгаанд 12 мянга гаруй гэж дурдсан ч бий. Гэхдээ сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийг бүгдийг нь хамруулан “Сонсголын бэрхшээлтэй иргэн” гэж тодорхойлсон байдаг. Яг үнэндээ сонсголын бэрхшээл нь сонсголгүй, хэл ярианы бэрхшээлтэй, сонсгол бууралттай зэрэг ангилалтай байдаг. Үүнээс сонсголгүй гэсэн нэр томьёонд хэдэн хүн багтаж байгаа нь тодорхойгүй байна. Сонсголгүй хүн гэдэг нь дохионы хэлээр нийгмийн харилцаанд ордог бол сонсголын бэрхшээлтэй хүн гэж бэрхшээлийг давж гарах чадамжтай хүмүүсийг хэлдэг.

-Манай улсад сонсголын бэрхшээлтэй иргэд нийгмийн харилцаанд ороход маш их хүндрэл, бэрхшээл учирдаг талаар бодит жишээнүүд байна. Тэдгээрээс нэн тэргүүнд тулгамдаад байгаа асуудал нь юу байна вэ?

-Би сонсголгүй хүмүүсийг сонсголын бэрхшээлтэй гэж нэрлэхийг хүсдэггүй. Төрөлхийн ямар ч сонсголгүй иргэд бидний хувьд бэрхшээлтэй гэхээс илүү сонсголгүй гэх нэр томьёог ашиглахыг илүүд үздэг. Сонсголгүй хүүхдүүдэд тулгамдаж байгаа гол асуудал нь мэдээллийн хүртээмж буюу боловсролын эрх тэгш байдал юм. Сонсголгүй иргэд дохионы хэл буюу эх хэлээрээ мэдээллийг олж авах, цаашлаад боловсролыг хүртээмжтэйгээр эзэмших нь чухал байна. Манай оронд одоогийн байдлаар дохионы хэлээр боловсрол олгодог багш, сурган хүмүүжүүлэгч гэж байхгүй байгаа. Энэ хамгийн том асуудал юм. Тэгэхээр сонсголгүй хүүхдүүд тэгш боловсрол эзэмших эрхээ эдэлж чадахгүй байна гэсэн үг. Хамгийн нэн тэргүүний шийдвэрлэх асуудал бол энэ. Насанд хүрсэн бид бүхэн ч дохионы хэлээр боловсрол эзэмшиж чадаагүй. Насанд хүрсэн сонсголгүй иргэд өнөөдрийг хүртэл эрхээ эдэлж хангалттай боловсрол эзэмшиж чадаагүйн гол шалтгаан нь бичгийн хэлний хоцрогдол юм. Бид дохионы хэл сураад, энэ хэлээрээ хоорондоо чөлөөтэй ярилцаж чадаж байгаа ч бичгийн хэлний хувьд тогтмол асуудалтай байдаг.

-Та сая Монголд сонсголгүй хүүхдүүдэд хичээл заах мэргэжлийн багш байхгүй гэж хэллээ. Мэргэжлийн багшгүй учраас заах арга зүйн хувьд ч хоцрогдолтой байгаа нь мэдээж. Олон улсад сонсголгүй иргэд боловсрол эзэмших хамгийн үр дүнтэй, хүртээмжтэй ямар арга хэрэглэж байгаа вэ?

-Олон улсад сонсголгүй хүүхдэд боловсрол олгох хамгийн тохиромжтой, хүртээмжтэй арга зүй байдаг. Тэр нь хос хэл, хос соёлын арга зүй юм. 2010 онд Канад улсад болсон “Дэлхийн боловсролын чуулга уулзалт”-ын үеэр “Өнөөдрийг хүртэл сонсголгүй иргэдийн боловсролд буруу арга зүйг нэвтрүүлсэн байна. Буруу шийдвэр гарган, та бүхний амьдралд хохирол учруулсанд уучлаарай” хэмээн албан ёсны уучлалт хүсэж байлаа. Тухайн үеэс эхлээд хос хэлний арга зүйгээр сонсголгүй хүүхдүүдэд боловсрол олгох тухай нэгдсэн ойлголт тогтсон. АНУ болон Европын зарим оронд хэл засал болон авиа тавилтын арга зүйг бус энэхүү хос хэлний арга зүйг нэвтрүүлэн маш үр дүнтэй ажиллаж байгаа. Манай улс энэхүү арга зүйг нэвтрүүлэх хэрэгтэй байна. Ингэснээр сонсголгүй иргэдэд үр дүнтэй, хүртээмжтэй боловсрол олгож чадна. Гэтэл манай улс өнөөг хүртэл ямар ч үр дүнгүй арга зүйг хэрэгжүүлсээр ирлээ. Бидний үеийнхэн ч хэл засал, авиа тавилтын арга зүйгээр суралцсан. Сургуульд сурч байхад багш намайг аман ярианы хэлээр маш сайн ярьж байна гэдэг байсан ч нийгэмд ороод сонсголтой хүмүүстэй харилцахад ойлголцож чаддаггүй байлаа. Энэ нь манай улсад хэрэгжиж байгаа арга зүй үр дүнгүй бөгөөд бодит амьдрал дээр хэрэг болохгүй байгааг баталж байна. Тэгэхээр монгол дохионы хэл болон бичгийн хэлийг хослуулан сонсголгүй хүүхдүүдэд боловсрол олгох нь маш үр дүнтэй гэж үзэж байгаа. Хэрвээ энэ арга зүйг хэрэглэж эхэлбэл сонсголгүй иргэд сурч боловсрох бүрэн боломж бүрдэнэ.

-Монголд дохионы хэлний хэлмэрч хэр хүртээмжтэй байдаг бол. Наад зах нь төрийн үйлчилгээ авахад хүндрэл учирдаг байх?

-Дохионы хэлний хэлмэрчийн үйлчилгээг зөвхөн сонсголгүй хүмүүст зориулж үзүүлдэг. Гэхдээ энэ үйлчилгээ манай улсад дутагдмал байгаа. Үүнд сонсголгүй иргэд их бухимдалтай байна. Тухайлбал, нийгмийн ямар нэгэн үйлчилгээ авах хэрэгцээгээ хангаж чаддаггүй. Төрийн нэг байгууллагаар ороход л сонсголгүй хүмүүст хаалттай ханддаг. Саяхнаас дохионы хэлний видео дуудлага гэсэн цахим орчуулгын үйлчилгээ явагдаж эхэлсэн. Гэхдээ үүн дээр зөвхөн нэг хэлмэрч байдаг тул ачаалалтай, олон хүнд хүрч үйлчилж чаддаггүй. Төр засаг одоохондоо энэхүү цахим хэлмэрчийн үйлчилгээтэй хамтарч ажиллаагүй байна. Энэ үйлчилгээг “Дохионы хэлний хэлмэрч, орчуулагчдын холбоо” хариуцаж явуулдаг. Уг нь төр засагтай хамтарч ажиллах маш их хүсэлтэй байгаа. “Сонсголгүйн боловсрол” төрийн бус байгууллагын хувьд сонсголгүй иргэдийн боловсролын төлөө дохионы хэлний толь бичиг, гарын авлага, зурган карт гэх мэт зүйлсийг боловсруулан гаргадаг. Мөн хувь хүн болон албан байгууллагад дохионы хэлний анхан шатнаас гүнзгий шат хүртэлх сургалт зохион байгуулж, сонсголгүй иргэдийн нийгэмд оролцох оролцоог нэмэгдүүлэхийг зорьж байна.

-Манай улсын хэмжээнд ердөө 20 орчим дохионы хэлний хэлмэрч байдаг талаар мэдээлэл бий. Энэ нь мэдээж хангалтгүй үзүүлэлт байх. Үүнийг цаашид хэрхэн нэмэгдүүлэх боломжтой вэ?

-Ердөө 20 орчим гэж байгаа ч албан ёсоор орчуулагч, хэлмэрч хийж байгаа хүмүүс нь энэ тоондоо хүрдэггүй. Дохионы хэлний хэлмэрч орчуулагч гэдэг нь заавал албан ёсны сургалтанд суусан, хэлний ёс зүйн дүрмийг баримталсан, сонсголгүй хүмүүсийн хэлсэн мэдээллийг цааш нь задруулахгүй байх үүрэг хүлээсэн хүнийг хэлдэг. Наад зах нь хувцаслалт, цаг барилт, сонсголгүй хүмүүсийг ядраахгүй байх, нүдэнд нь ачаалал өгдөггүй өнгийн хувцас өмсөх гэх мэтчилэн ёс зүйн дүрмүүд байна. Дохионы хэлний хэлмэрч бэлтгэх сургалтыг “Сонсголгүйн боловсрол” ТББ, “Дохионы хэлний хэлмэрч орчуулагчдын холбоо” хамтран 2017 оноос хойш зохион байгуулж ирсэн. Мэдээж бэрхшээлтэй талууд бий. Дохионы хэл сурахад олон жилийн хугацаа шаардлагатай. Их дээд сургуулийн боловсролыг дөрвөн жилийн хугацаанд эзэмшдэгтэй адил гэж болно. Төр засагт олон жил хандсаны үр дүнд одоо л нэг нааштай хандаж эхэлж байна. Удахгүй Монгол Улсын сэргээн засалтын төвд хэлмэрч орчуулагч бэлтгэх хөтөлбөр гаргах төлөвлөгөөтэй байгаа.

Эх сурвалж: ӨГЛӨӨНИЙ СОНИН

Б.Мягмарзаяа